Depremde ilk 48 saat son derece hayati, ilk 72 saat ise hayata dokunabilmenin son sınırıdır. Özellikle kış şartlarında 72 saat içinde enkazdan kurtulamayanların canlı kurtulabilme şansları %5’in altındadır.
Depremle mücadelenin hiyerarşisi şu şekilde önceliklendirilmelidir:
- Öncelikle depreme dayanıklı, yıkılmayan binalar yapmak, binaların içindeki eşyalardan deprem anında insanların zarar görmemesi için kritik eşya sabitlemelerini önceden yapmış olmak.
- Deprem olmasıyla birlikte, deprem bölgesinde komuta-kontrol ve yönetim hiyerarşini devreye almak; kimin kim emrine gireceğinin, kimlerin hangi seviyede yetkilerinin olduğunun tereddütsüz bilinmesini sağlamak.
- Depremden etkilenecek bölgeleri tecrit edecek, tahliyeye ve yardım konvoylarının emniyetli ve hızlı bir şekilde geçişini sağlayacak, kolluk kuvvetleri tarafından yönetilecek trafik hizmetlerini başlatmak; kara, hava, demiryolu ve denizyolu lojistik hatlarını devreye almak. Ana ulaşım akslarında trafik akışını engelleyecek yapısal bozulmaların teknolojinin de desteğiyle hızla tespit edilmesi (yolun göçmesi, köprü yıkılması vb.) TSK İstihkam Birliklerinin, Karayolları ve Demiryolları ilgili birimlerinin acil müdahalesiyle 12-24 saat içinde yeniden işler hale getirilmesi.
- Karayoluna alternatif havayolu ve denizyolu çözümlerinin lojistik planlamalarda göz ardı edilmemesi gerekir.
- Deprem öncesinde, bölgede olabilecek bir depreme müdahale için gıda, barınma, sağlık gerçeklerini stok seviyede bakımlı olarak bulundurmak, bunların acil kullanım planlamaları ve senaryolarının hazır olmasını sağlamak
- Potansiyel deprem bölgelerinde vatandaş tahliye planlarının önceden hazır edilmesi, bölgeye giriş ve çıkışlar için ayrı ayrı güzergahların belirlenmesi.
- Deprem olduğu anda herkesin en kısa zamanda afet görev yerlerinde olmasını sağlayacak planlamaları ve bilgilendirmelerini yapmak. Zaman içinde her 5 yılda bir intibak tatbikatlarını yapıyor olmak.
- Kamuda, belediyelerde ve ticari faaliyet gösteren şirketlerin envanterlerindeki iş makinası, operatörleri, onları hedef bölgelere taşıyacak çekici ve operatörlerinin, kamyon, otobüs ve minibüslerin, karavanların envanterlerinin, bulundukları konumlarının AFAD bünyesinde güncel olarak bulundurulması, deprem durumunda afet görev emriyle hiç zaman kaybetmeden operatör ve şoförlerinin ,yedek operatör ve şoförleriyle deprem görev yerlerine hareket için hazır bulundurulması sağlanması gerekmektedir.
- Deprem anında afet görev emri alacak herkes otomatik olarak nerede, neyle hazır bulunacağını, hangi araç ile hedef bölgeye nakliye edileceğini önceden bilmelidir.
- Deprem olduğu bölgeye ilk nelerin gönderileceği çok önemlidir. Lojistik hatların açık tutulması hayatidir. Deprem sonrasında bölgeye gönderilecek personel/ekipman/teçhizat/araç/gıda/barınma ekipmanları öncelikleri aşağıdaki gibidir:
Deprem bölgelerine öncelikle sevk edilmesi gerekenler:
- Bölgede görev yapacak görevlilerin ve gönüllülerin plan dahilinde transferi
- Eğer ulaşımda sorun varsa TSK istihkam birlikleri ve Orman Bakanlığı/ Karayolları Genel Müdürlüğü ekipleri acil devreye girmeli, köprü ve yol onarımları ilk 12 saat içinde bitirilmelidir.
- İş makinesi nakliyelerinin yönetilmesi
- Jeneratör/Batarya ve led tabanlı, lityum-iyon bataryalı portatif aydınlatma sistemleri
- Kurtarma ekipmanları ve ekipleri
- Portatif/araca monte tuvaletler (Bölgedeki her yüz kişiye en az iki tane olacak şekilde)
- Kamyona monte mutfak ve fırınlar, su tankerleri
- Sağlık personeli, tıbbi ürünler ve ekipmanları
- Çadır, battaniye ve barınma ekipmanları
- Gıda/ilaç/Barınma malzemeleri/giyim malzemeleri ikmal kanallarının milk -run sistemi ile devreye alınması
- Yaralı tahliyesi için havayolu ve karayolu nakliye köprülerinin kurulması ve işletilmesi
- Bölgedeki afet mağdurlarının tahliyesi için hava, kara, demir ve denizyolu alternatifleri ile lojistik transfer hatları kurulması ve çalıştırılması
Deprem vukuunda, hangi bölgedeki depreme hangi kamu kurumu ve şirket imkanlarıyla nasıl müdahale edileceğinin planlamalarının hazır olması, afet görev emirlerinin e-devlet ile online olarak cepten ulaştırılması, bu belgeler ile herkesin deprem toplanma bölgelerine ve görev alanlarına acilen aktarılması gerekmektedir.
Deprem sonrasında, hangi TSK biriminin/Belediyenin ya da Kamu biriminin, hangi hedef deprem bölgesine, hangi öncelikle, nasıl bir alarm durumunda, nasıl bir görev emriyle ya da senaryo bazlı otomatik olarak hareket edeceğinin önceden tanımlanmış olması gerekir.
Depremde ulaşım ve iletişim altyapılarının komple/kısmen zarar görebileceği, enerjinin kesilebileceği öngörülerek tüm alternatif ulaşım, barınma, beslenme, arınma ve korunma altyapılarının önceden planlaması gerekir. Deprem bölgesinde kötü amaçlı yağma, hırsızlık ve vb ihtimallere karşı kolluk güçlerince acil tedbirlerin hızla alınması gereklidir.
Deprem lojistiği açısından en kritik konulardan birisi depremde kurtarma, tahliye, sağlık hizmetleri, yangın vb. süreçlerde görev yapması beklenen personelin ve yakınlarının da o bölgede yaşıyor olduğu gerçeğidir. Eşi, çocuğu, yakını enkazda olan birisinden bunları bırakıp görevini icra etmesinin beklenmesi mümkün değildir. Acil müdahale ekiplerinin mutlaka yakın çevreden hızla takviye edilmesinin önceden planlanması gereklidir.
Depremde enkazdan canlı kurtarma süreci; özel teçhizat, iş makinaları ve özel eğitimli organize personel gerektirir. Kuru kalabalık ve insan gücü ile tahliye ve kurtarma operasyonu çok kısıtlı olabilecek bir çözümdür. Türkiye gibi bir deprem ülkesinde TSK ve AFAD bünyesi dışında normal dönemde gönüllülerce organize edilmiş, 81 ile yayılmış, belki binlerce kurtarma ekibine ihtiyacı vardır. Bunların tamamının envanterinin AFAD koordinesinde hazır tutulması, afet görev emirlerinin AFAD tarafından yönetilmesi, deprem vukuunda nerede hazır olacakları, bölgeye hangi vasıtalar ile nasıl ulaştırılacaklarının net olması, güncellenen bilgilerin ekiplerle paylaşılıyor olması gerekir.
Depremde gelen yardım malzemelerin, akaryakıt gibi ürünlerin nerede nasıl depolanacağı, tasnif edileceği, nasıl dağıtılacağı belli olmalıdır.
İlçe seviyesine kadar her belediye bünyesinde, büyüklüğüne göre gerektiğinde 5 bin kişiye kadar sıcak yemek verebilecek mobil mutfak teçhizatlarının ve personelinin hazır bulundurmasının planlanması gereklidir. Yine her belediye bünyesinde günde 10 binden 50 bine kadar ekmek üretecek TSK birliklerindeki araca monte mobil fırın benzerinin bulundurulması şart koşulmalıdır. Bunlar belirli zamanlarda barış zamanında da kullanılmalı ve sistemlerin, ekiplerin işi yapabilirliği canlı tutulmalıdır.
TSK’nın seyyar hastanelerinin emir beklemeksizin hedef bölgelerde kurulması ve hizmete başlaması gerektirir. Yine şehir ve ilçelerde ruhsatlı çalışan 100 yatak ve üzeri özel hastanelere afet durumunda emir beklemeksizin seyyar tedavi hizmetlerini sahra hastaneleri bulundurma ve ücretsiz çalıştırma sorumluluğu verilmelidir.
Deprem vukuunda, AFAD tarafından verilecek alarm seviyesine bağlı olarak tüm ambalajlı su fabrikaları üretimlerinin %25’i, belediyelerin ekmek fabrikalarındaki üretimlerin %50’sinin doğrudan hedef bölgelere gönderilmesinin lojistiği ve önceliği planlanmalıdır.
Deprem vukuunda, en kritik teçhizatlardan birisi de yüksek aydınlatma gücüne sahip, lityum-iyon pil bataryaları ile kesintisiz en az 12 saat aydınlatma yapabilecek güçte, binlerce mobil aydınlatma sisteminin varlığıdır. Bina enkazlarında gerektiğinde kullanmak üzere belediyeler ve bölge AFAD, İtfaiye ekiplerinde hazır bulundurulmasının sağlanması gerekmektedir. Çünkü bölgede şebeke elektriği olmayacaktır.
Belediyelerde nüfuslarının en az %10’unu koruma altına alacak çadır stoklarının hazır olmasının sağlanması önemlidir. Deprem anında çevre iller, stoklarındaki çadırları deprem bölgelerine göndermelidir.
Sonuç Olarak;
Deprem Türkiye’nin tartışmasız gerçeğidir. Her 30 yıl içinde en az birkaç büyük deprem yaşıyoruz. Deprem barışta önden çok iyi hazırlanılması gereken, her türlü müdahale senaryosu hazır ve çalışılmış olması gereken bir süreçtir. Depremde canları etkili bir lojistik planlama kurtaracaktır. Deprem lojistiği çok önemli bir alandır. Tüm kamu ve özel kurumların eş zamanlı mühendislik yaklaşımı ile çok iyi koordine edilmesi ve yönetilmesi gereken etkili ve kusursuz bir kriz yönetimi gerektirir.
Örneğin mesele İstanbul’dan gıdayı Kahramanmaraş’a kamyonla göndermekten ibaret değildir. Gıda malzemelerini hedef bölgeye gönderirken, orada kimlerin karşılayıp nasıl geçici depolayacağının, nasıl kullanılacağının, mağdur vatandaşlara sıcak yemek olarak nasıl ulaştırılacağının, yemeğin kimler tarafından ve nerede, servisin kimler tarafından ve nerede yapılacağının, çöpleri kimlerin toplayıp, bölgeyi yeniden kullanım için kimlerin hazır hale getireceğinin A’dan Z’ye planlanmasıdır.
Lojistik planlama, organizasyon, matematik ve iletişimdir.
Bu makale 09.02.2023 tarihinde yayımlanmıştır.